Ataki torpedowe w czasie IWŚ

Sposób przeprowadzenia ataku torpedowego zależał przede wszystkim od rodzaju jednostki - nosiciela torped - czy był okręt nawodny czy tez podwodny. Okręty nawodne - kutry torpedowe, ścigacze torpedowe, niszczyciele, krążowniki -  z reguły wykonywały atak w zespole. Natomiast okręty podwodne atakowały indywidualnie - nawet gdy działały w Wilczych Stadach, ataki poszczególnych okrętów nie były ze sobą koordynowane. Wynikało to głównie z tego, że atak zespołu okrętów nawodnych łatwo było dostrzec i podjąć odpowiednie przeciwdziałanie - np. przez wykonanie odpowiednich manewrów unikowych. Wówczas, ewentualne manewry przeciwnika kompensowała duża liczba torped wystrzelona przez zespół okrętów. Natomiast okręty podwodne wykonywały ataki torpedowe w zanurzeniu lub - w warunkach słabej widzialności - na powierzchni. Z reguły atakującego okrętu podwodnego nie dostrzegano, zatem nie wykonywano żadnych manewrów unikowych (poza standardowymi - zygzakowaniem). W takich okolicznościach ataki wykonywane przez pojedyncze okręty z wykorzystaniem niewielkiej liczby torped były skuteczne.

Samo celowanie i strzelanie biegnących prostoliniowo torped zależało od rodzaju wyrzutni - czy była to wyrzutnia stała, czy też obrotowa. Wyrzutnie stałe instalowane były zwykle na pokładach kutrów oraz ścigaczy torpedowych a także na okrętach podwodnych. Wyrzutnie obrotowe instalowane były na pokładach niszczycieli, krążowników oraz pancerników. Strzelając z wyrzutni obrotowych można było po ustawieniu celownika celować samą wyrzutnią, niezależnie od kursu własnego okrętu. W przypadku wyrzutni stałych konieczne było celowanie całym okrętem poprzez odpowiednie zmiany kursu. Wprowadzało to pewne ograniczenia taktyczne, które zostały częściowo usunięte dopiero po wprowadzeniu torped wyposażonych w żyroskop umożliwiający zmianę kursu po opuszczeniu wyrzutni (tzw. strzał z odchyleniem żyroskopowym).

W przypadku okrętów podwodnych poważnym ograniczeniem była niska prędkość podwodna oraz niemożność długotrwałego pościgu z dużą prędkością w zanurzeniu. Oba te ograniczenia bardzo utrudniały wyjście na odpowiednią pozycję do ataku torpedowego. Niemieckie U-Booty w czasie Pierwszej Wojny Światowej rozwinęły kilka rodzajów ataku torpedowego, które miały obejść te ograniczenia. Opisane poniżej metody pochodzą z publikacji Biura Wywiadu Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych (ONI), wydanej w październiku 1918 roku a odtajnionej w sierpniu 1972 roku.
W ogólności, okręt podwodny był w stanie wykonać atak tylko wtedy, gdy kąt biegu celu wynosił mniej niż 30º - czyli okręt podwodny znajdował się na kursie celu. Ewentualnie, gdy cel dostrzeżony został w tak dużej odległości, że okręt podwodny mógł przez dłuższy czas płynąć z dużą prędkością na powierzchni aby zająć pozycję przed celem bez obawy bycia dostrzeżonym.
Gdy okręt podwodny zbliży się do celu na odległość, w której istnieje ryzyko bycia dostrzeżonym zanurza się na głębokość peryskopową, i dalej kontynuuje zbliżanie. W tym czasie - poprzez obserwacje peryskopowe - ustala parametry kursu celu (tworzony jest nakres bojowy).
Gdy odległość zmniejszy się do 4000 metrów, dowódca zaczyna ostrożniej korzystać z peryskopu, za każdym razem zmniejszając prędkość okrętu do około 2 węzłów.

1. Strzał z wyrzutni dziobowych

a) kąt biegu celu w chwili spostrzeżenia wynosi od 25 do 30º. Okręt podwodny zaczyna poruszać się z dużą prędkością kursem prostopadłym do namiaru na cel. Po zbliżeniu się do celu na odległość, z której pozycja do ataku może zostać osiągnięta przy użyciu małej prędkości, okręt podwodny wykonuje zwrot, aby jego kurs był prostopadły do kursu celu i zmniejsza prędkość. Na celowniku torpedowym ustawiana jest prędkość celu (z nakresu), kąt uderzenia torpedy w cel 90º oraz prędkość torpedy. Wyznaczony kąt strzału torpedy β jest nastawiany na peryskopie. Następnie dowódca tak reguluje prędkość okrętu, aby w chwili znalezienia się celu w siatce peryskopu, długość biegu torpedy wynosiła około 400~500 m.

b) kąt biegu celu w chwili spostrzeżenia wynosi od 5 do 10º. Okręt podwodny płynie na głębokości peryskopowej tym samym kursem co cel z jak najmniejszą prędkością.W czasie, gdy cel się zbliża, poprzez kolejne obserwacje ustalane są dokładne parametry ruchu celu. Gdy kąt biegu celu zwiększy się do 15~18º, okręt podwodny wykonuje zwrot, tak aby jego kurs był prostopadły do kursu celu, a następnie płynąc z małą prędkością wykonuje atak.

c) kąt biegu celu w chwili spostrzeżenia wynosi 0º. Okręt podwodny odchodzi kursem prostopadłym do kursu celu na odległość 800 metrów, a następnie wykonuje zwrot, tak aby jego kurs był równoległy do kursu celu i płynie z jak najmniejszą prędkością, czekając aż cel go wyprzedzi. Wtedy wykonywany jest zwrot o  90º i przeprowadzany jest atak.

d) kąt biegu celu w chwili spostrzeżenia wynosi ponad 15º (szybka wersja). Okręt podwodny płynie kursem prostopadłym do namiaru na cel. W miarę jak namiar na cel przesuwa się do tyłu, okręt podwodny wykonuje zwroty o wielkości 10º w kierunku celu, tak aby namiar pozostawał mniej więcej stały. Gdy odległość zmaleje do 2000 metrów, przeprowadzany jest standardowy atak.

e) kąt biegu celu w chwili spostrzeżenia wynosi mniej niż 15º (szybka wersja). Okręt podwodny zaczyna płynąć z dużą prędkością tak, aby kąt pomiędzy kursem okrętu a namiarem na cel wynosił  45º. Gdy kąt biegu osiągnie wartość pomiędzy 8 a 12º, okręt wykonuje zwrot tak, aby znaleźć się na kursie prostopadłym do kursu celu. Jeżeli namiar na cel przesuwa się do tyłu, należy wykonać zwrot w kierunku przeciwnika, tak aby namiar pozostawał stały. Gdy odległość zmaleje do 2000 metrów, przeprowadzany jest standardowy atak.

2. Strzał z wyrzutni rufowych. Przeprowadzenie ataku z wyrzutni rufowych jest najprostszą formą ataku. We wszystkich metodach takiego ataku, okręt podwodny musi zająć pozycję przed celem.
a) po zajęciu pozycji okręt podwodny porusza się powoli kursem przeciwległym do kursu celu. Gdy okręt podwodny zbliża się do celu, wykonywany jest zwrot o 90º i torpedy są odpalane, gdy cel znajdzie się na odpowiednim namiarze.

b) po zajęciu pozycji okręt podwodny przez pewien czas porusza się kursem zgodnym z kursem celu, aby dokładnie określić jego parametry ruchu. Następnie zbliża się do celu, i gdy odległość się zmniejszy wystarczająco, wykonuje zwrot w taki sposób, aby jego kurs wypadał pod kątem 135º względem kursu celu. W miarę dalszego zmniejszania się odległości, okręt podwodny powoli wykonuje zwrot na kurs przeciwny do kursu celu, aby ostatecznie dokonać ostrego zwrotu w przeciwną stronę, aby ustawić się rufą do celu. Następnie przeprowadzany jest standardowy atak.

c) (najszybsza metoda) - z pozycji znajdującej się bezpośrednio na kursie celu, okręt podwodny odchodzi pod kątem prostym do kursu celu na odległość 100 m. Następnie wykonuje zwrot i płynie kursem przeciwnym do kursu celu. Kiedy odległość zmniejszy się do około 2000 metrów, okręt zwalnia, wykonuje zwrot aby ustawić się rufą do celu i wykonuje atak.

Cechą charakterystyczną tych wszystkich ataków było strzelanie z bardzo małej odległości - około 300 metrów. Było to spowodowane małym zasięgiem pierwszych niemieckich torped. Stosunkowo niewielka masa materiału wybuchowego w głowicy bojowej sprawiała, że eksplozja w odległości 300 metrów nie stanowiła zagrożenia dla U-Boota.

Torpedy używane na U-Bootach w okresie Pierwszej Wojny Światowej [2]

Najwcześniejsze niemieckie torpedy typu C35/91, pomimo, że zostały wprowadzone do służby pod koniec XIX wieku, to jednak były z powodzeniem używane przez niemieckie U-Booty w latach 1915-1916. Jednak ich mały zasięg wymuszał opracowanie metod ataku z małej odległości.


Sposób ataku z góry założonym kątem uderzenia torpedy (czyli przy założonym kącie pomiędzy kursem własnym a kursem celu) wymagał zmodyfikowanego celownika torpedowego. Zbędna stała się skala służąca do ustawiania kąta biegu, natomiast konieczne było dodanie skali umożliwiającej ustawienie kąta uderzenia torpedy. Przykład takiego celownika dla okrętów podwodnych przedstawiony jest na rysunku.

Należy zwrócić uwagę, że w przypadku ataków na głębokości peryskopowej, taki celownik służył jedynie jako urządzenie obliczeniowe - nie służył bezpośrednio do celowania. Po ustawieniu kąta właściwego kąta uderzenia torpedy, prędkości celu (oraz ewentualnie torpedy) odczytywano kąt strzału torpedy. Następnie obracano peryskop względem podłużnej osi okrętu o kąt strzału torpedy.
Gdy okręt znajdował się we właściwej pozycji względem celu oraz na kursie względem celu odpowiadającym nastawionemu kątowi uderzenia, wystarczyło zaczekać aż cel znajdzie się w siatce peryskopu. Wtedy odpalano torpedy.

Do wykonywania obliczeń kursu zbliżania, kursu przeciwnika itp. używano dysków rachunkowych. Wspomniany wcześniej Lagenwinkelscheibe umożliwiał obliczenie którejś z następujących trzech wartości - kursu celu, namiaru rzeczywistego na cel, kąta biegu - przy znajomości dwóch pozostałych.

Jego zastosowanie ograniczało się głównie do obliczeń przy prowadzeniu nakresu, a spowodowane to było tym, że jedną z wartości był rzeczywisty namiar na cel, który najłatwiej można odczytać z nakresu. W przypadku jednak obserwacji peryskopowej celu, bezpośrednio odczytywaną jest namiar względny na cel, który następnie należy przeliczyć na namiar rzeczywisty uwzględniając kurs własny. Do tego celu były przeznaczone bardziej rozbudowane dyski rachunkowe, zwane Angriffsscheibe (ang. Is-Was, Attack course finder).

Zbudowany on był z trzech obrotowych, współśrodkowych tarcz - zewnętrznej (A) wskazującej namiar względny na cel (niem. Schiffspeilung, ang. Relative bearing), środkowej (B) - kompasowej - wskazującej kurs własny (niem. Kompaßrose, ang. Compass rose) oraz wewnętrznej (C) wskazującej kąt biegu celu wraz z wskaźnikiem wskazującym kurs celu (niem. Lagenwinkelscheibe mit Gegnerkursarm, ang. Target disc). Tarcza zewnętrzna posiada podziałkę od 0 do 360°. Tarcza kompasowa posiada dwie podziałki - przy zewnętrznej krawędzi od 0 do 360° oraz przy wewnętrznej krawędzi - również od 0 do 360°, lecz w przeciwnym kierunku oraz przesuniętą o 180° względem podziałki zewnętrznej. Tarcza wewnętrzna posiada podziałkę od 0 przez 180° do 0. W zerze posiada skierowany na zewnątrz wskaźnik kursu celu. Jak widać - w porównaniu z Lagenwinkelscheibe - dodana została tarcza zewnętrzna (A). W połączeniu z tarczą kompasową (B) umożliwia proste przekształcenie wszystkich namiarów względnych na namiary rzeczywiste. Znając kurs własnego okrętu oraz dwie z następujących trzech wartości: kurs celu, kąt biegu celu, namiar względny na cel można było obliczyć trzecią, nieznaną wartość.

Teraz znając prędkość celu (10 węzłów), prędkość torpedy (20 węzłów) oraz kąt biegu, korzystając z trójkąta torpedowego można wyznaczyć kąt strzału torpedowego, który wynosi 27,5° (na sterburtę). Następnie, obracając wskaźnikiem E nastawiamy go w ten sposób, aby koniec oznaczony Vorh. Bug pokrył się z wartością 27,5° (zieloną, ponieważ kąt jest sterburtowy) na tarczy D. Kurs ataku jest wskazywany na zewnętrznej skali tarczy B przez koniec wskaźnika E oznaczony napisem Angr. Kurs - 50°. Po wykonaniu zwrotu na ten kurs, można by strzelać torpedy na wprost przy kącie strzału torpedowego równym 27,5°. W rzeczywistości wykonanie zwrotu trwałoby jakiś czas, w trakcie którego zmieniłby się kąt biegu celu i cykl obliczeń należałoby powtórzyć. Wyliczona w następnej iteracji poprawka do kursu ataku byłaby już stosunkowo niewielka, także skorygowanie kursu ataku nie trwałoby tak długo i kąt biegu nie zmieniłby się znacząco, także można by wykonać atak przy użyciu nowo wyliczonego kąta strzału torpedowego.